| |
Zygmunt Freud
- twórca psychoanalizy, urodził się w 1856 r. we Freibergu (obecnie Pribor w Czechach), wówczas należącym do monarchii austro-węgierskiej. Gdy miał cztery lata, rodzina przeniosła się do Wiednia, gdzie spędził prawie całe życie. Był wyróżniającym się studentem, dyplom lekarski otrzymał na uniwersytecie wiedeńskim w 1881 r. Przez następne dziesięć lat prowadził badania w dziedzinie fizjologii, pracował w klinice psychiatrycznej, prowadził prywatną praktykę lekarską, specjalizując się w neurologii, pracował w Paryżu pod kierownictwem wybitnego neurologa francuskiego Jeana Charcota, współpracował również z wiedeńskim lekarzem Jose-fem Breuerem. Koncepcje psychologiczne Freuda dojrzewały powoli. Jego pierwsza książka, Studien uber Hysterie (Studia nad histerią), napisana wspólnie z Breuerem, ukazała się dopiero w 1895 r. Następną książkę, O marzeniu sennym, wydał w 1900 r.; jest to jedna z jego najbardziej oryginalnych i najważniejszych prac. Początkowo sprzedaż książki szła bardzo powoli, ale mimo to po jej ukazaniu się reputacja Freuda bardzo wzrosła. Wydał następnie inne poważne prace; w 1908 r., gdy wygłaszał w Stanach Zjednoczonych szereg odczytów, cieszył się już dużą sławą. W 1902 r. zorganizował w Wiedniu grupę dyskusyjną zajmującą się problemami psychologii. Jednym z pierwszych jej członków był Alfred Adler, parę lat później przyłączył się również Carl Jung. Obaj utworzyli potem znane w całym świecie własne szkoły psychologii. Freud ożenił się i miał sześcioro dzieci. W późniejszym wieku cierpiał na raka szczęki; przeszedł ponad trzydzieści operacji w nadziei na zahamowanie postępów choroby. Mimo to nie przerwał pracy i w ciągu następnych lat napisał parę ważnych dzieł. W 1938 r. do Austrii wkroczyli hitlerowcy. Osiemdziesięcio-dwuletni Freud, jako Żyd, musiał uciekać. Zamieszkał w Londynie, gdzie zmarł rok później. Wkład Freuda do teorii psychologicznych jest tak olbrzymi, że trudno go streścić w paru słowach. Kładł on nacisk na ogromne znaczenie nieświadomych procesów psychicznych w zachowaniu człowieka. Wyjaśnił, jak tego rodzaju procesy oddziałują na treść snów; stwierdził, że są one przyczyną częstych pomyłek, takich jak przejęzyczenia czy zapominanie nazwisk, czasami powodując także drobne wypadki, a nawet choroby. We wszystkich formach analitycznej psychoterapii przyjmuje się założenie, że sny są psychologiczną ekspresją ważnych czy wręcz podstawowych dla jednostki głębokich konfliktów i emocji. Zygmunt Freud rozróżnił jawną, manifestowaną część snu, czyli to co po przebudzeniu jesteśmy w stanie zapamiętać i opowiedzieć, oraz część ukrytą, która stanowi rzeczywiste znaczenie marzenia sennego (myśli senne, przekaz jaki niesie sen). Wewnętrzna cenzura, choć nieco osłabiona w czasie snu, dalej działa i nie dopuszcza, aby do świadomości śniącego przedostały się zbyt zagrażające treści (wyparte pragnienia, dręczące wspomnienia o doznanych urazach itp.) Ten proces, dzięki któremu pierwotne znaczenie snu zostaje zamaskowane, Freud nazwał pracą marzenia sennego. Wyróżnił cztery podstawowe mechanizmów zaangażowanych w pracy nad przekształcaniem marzenia sennego. Są to:
1) kondensacja treści - kiedy jednemu elementowi jawnej treści marzenia sennego może odpowiadać kilka elementów utajonych myśli sennych lub kiedy jeden element myśli sennych może zostać przedstawiony za pomocą wielu obrazów w obrębie marzenia sennego,
2) przesunięcie - kiedy akcent został przesunięty z elementów znaczących na obojętne, w rezultacie czego to co jest przekazem może w marzeniu sennym znajdować jedynie zdawkowe, niezbyt wyraźne przedstawienie,
3) dramatyzacja - polega na przedstawieniu rzeczywistości w sposób przesadny, karykaturalny czy absurdalny. Rzeczywistość przedstawiona dramatycznie swą przesadą ma przyciągnąć uwagę i zasłonić rzeczywistą intencję podmiotu.
4) symbolizacja - kiedy przedmioty, działania, pojęcia abstrakcyjne, postacie występujące w snach są symboliczne i interpretacja snu polega na przełożeniu tych symboli na idee i przedmioty, które te symbole przedstawiają.
Sposoby pracy
Podstawową procedurą pracy w objaśnianiu marzeń sennych w szkole Freuda i pokrewnych są swobodne skojarzenia. Swobodne skojarzenia to metoda polegająca na wyrażeniu wszystkich myśli, które przychodzą do głowy, bądź to z jakimś elementem (słowem, liczbą, obrazem marzenia sennego), bądź spontanicznie. Słowo "swobodne" odnosi się do względnego zawieszenia świadomej kontroli. Jest to wyrażanie w słowach wszystkich myśli, uczuć, pragnień, wrażeń, obrazów i wspomnień bez żadnych zastrzeżeń - tak jak się one spontanicznie pojawiają. W taki sposób zebrany materiał może służyć do zbliżenia się ku zrozumieniu indywidualnego, oryginalnego marzenia sennego.
Freud jest twórcą psychoanalizy jako metody leczenia zaburzeń emocjonalnych. Sformułował teorię struktury ludzkiej osobowości. Psychoanaliza - w szerokim znaczeniu koncepcja teoretyczna wyjaśniająca strukturę, funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka, także zjawisk kulturowych, działaniem nieświadomych sił psychicznych pozostającym w ciągłym konflikcie. Teorię tą sformułował Freud, a rozwinęli ją jego uczniowie. Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z trzech instancji:
1. Id (ono) - obejmujące całokształt nieświadomych, pierwotnych popędów, jest podstawowym ˇródłem energii i kieruje się zasadą przyjemności.
2. Ego (ja, jaˇń) - obejmujące wyuczone w toku indywidualnego rozwoju zdolności do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania, kieruje się zasadą rzeczywistości.
3. Superego (nadjaˇń) - ukształtowanie wskutek internalizacji wymagań społecznych, norm moralnych i wzorów kulturowych, ma charakter irracjonalny.
Id pozostaje w stałym konflikcie z Superego i z rzeczywistością zewnętrzną. Regulacja tego konfliktu oraz łagodzenie wynikającego z niego lęku należy do głównych zadań Ego, które wykształca w tym celu mechanizmy obronne, nie dopuszczające konfliktowych treści do świadomości lub nadające im zniekształconą postać. Według klasycznej psychoanalizy główną siła napędową ludzkiego działania jest energia istniejącego od urodzenia, szeroko rozumianego popędu seksualnego (Eros), którą Freud nazywa libido. Libido w swoim rozwoju przechodzi przez kilka faz: oralną, analną, falliczną, okres utajenia i fazę genitalną. Niezaspokojenie popędów wywołuje stan frustracji, a w szczególnych przypadkach prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń i nerwic. Rozwój kultury jest wytworem sił popędowych, ale zarazem ˇródłem nieustannej frustracji popędów. Głównym zadaniem terapii psychoanalitycznej jest doprowadzenie do uświadomienia sobie przez pacjenta sensu jego zaburzeń, leżących u ˇródeł choroby nieświadomych konfliktów, pragnień i obaw. W tym celu stosuje się różne techniki, takie jak: analiza i interpretacja specyficznych, pojawiających się w toku terapii reakcji pacjenta (opór, przeniesienie), jego marzeń sennych, fantazji itp. Materiał ten jest uwalniany za pośrednictwem wolnych (swobodnych) skojarzeń pacjenta.
Freud stworzył lub spopularyzował liczne teorie psychologiczne, między innymi dotyczące lęku, mechanizmów obronnych, kompleksu kastracji, represji i sublimacji. Jego prace stały się bodźcem do ogromnego wzrostu zainteresowania teoriami psychologicznymi. Liczne koncepcje Freuda są nadal bardzo kontrowersyjne; wywoływały one od samego początku burzliwe dyskusje. Freud zyskał rozgłos ze względu na tezę, iż tłumiony popęd seksualny prowadzi często do zaburzeń osobowości i nerwic. (Właściwie to nie Freud jest twórcą tej koncepcji, ale głównie dzięki jego pracom zyskała ona popularność w nauce). Wykazał również, że popęd seksualny i pożądanie pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie, a nie dopiero w okresie dojrzewania. Z uwagi na tak kontrowersyjny charakter koncepcji Freuda bardzo trudno określić jego miejsce w historii. Był pionierem, torował drogę nowym poglądom, niesłychanie łatwo tworzył nowe koncepcje. Jego teorie (inaczej niż to było w wypadku Darwina czy Pasteura) nigdy jednak nie zdobyły pełnego poparcia środowisk naukowych i obecnie trudno przewidzieć, które koncepcje Freuda zyskają akceptację w przyszłości. Mimo ciągle trwających sporów na temat jego teorii nie ulega wątpliwości, że Freud był wybitną postacią w historii myśli ludzkiej. Jego poglądy na psychologię obaliły całkowicie nasze pojęcie o osobowości człowieka, wiele jego poglądów i określeń weszło do powszechnego użytku, np. "id", "ego", "superego", "kompleks Edypa" i "popęd śmierci". To prawda, że psychoanaliza jest bardzo kosztownym sposobem leczenia i często zawodzi, ale jest również prawdą, że ma ona na swoim koncie bardzo wiele sukcesów. Być może w przyszłości psycholodzy stwierdzą, że tłumiony popęd seksualny odgrywa mniejszą rolę w naszym zachowaniu, niż utrzymywało to wielu zwolenników Freuda, jednakże popęd ten z pewnością pełni ważniejszą funkcję, niż to sądziło wielu psychologów przed Freudem. Podobnie większość psychologów jest obecnie przekonana, że nieświadome procesy psychiczne odgrywają decydującą rolę w zachowaniu człowieka, a przecież przed Freudem zupełnie ich nie doceniano. Oczywiście, Freud nie był pierwszym psychologiem, a w przyszłości prawdopodobnie nie wszystkie jego koncepcje będą uznane za słuszne. Na pewno jednak wywarł on największy i najbardziej znaczący wpływ na rozwój współczesnej psychologii.
Poglądy Freuda ulegały stałej ewolucji, można podzielić go na trzy fazy:
I - do ok. 1900 - freudyzm był główną teorią powstawania zaburzeń psychicznych.
II - do ok. 1920 - wykroczył poza granice psychiatrii, stał się ogólną teorią struktury i funkcjonowania psychiki ludzkiej, przypisującą główną rolę w regulacji życia psychicznego nieświadomym mechanizmom popędowym, zwłaszcza popędowi seksualnemu, utożsamianemu z popędem życiowym, pozostającym w ciągłym konflikcie z tym, czego wymaga od nas społeczeństwo, do czego ograniczają nas normy moralne "wbudowane" w psychikę jednostki w toku wychowania
III - po 1920 - rozszerzenie i uogólnienie doktryny w swoistą koncepcję człowieka i kultury.
Teorie Freuda z początku budziły zarówno entuzjazm, jak i ostrą krytykę. Zarzucano im skrajny biologizm, wyolbrzymianie roli popędu seksualnego, niedocenienie roli środowiska, otoczenia jako czynnika wpływającego na rozwój osobowości. Freud był pierwszym który wskazał, że nieświadome i irracjonalne procesy mogą odgrywać istotną rolę w motywowaniu zachowania człowieka, pierwszy też zajął się problemem rozwoju osobowości i zwrócił uwagę, że doświadczenia wczesnego dzieciństwa mogą mieć wpływ na psychikę dorosłego człowieka. Freud stworzył również podstawy współczesnej psychologii teorii motywacji (wprowadzając m.in. takie pojęcia , jak frustracja, fiksacja i regresja). Powszechnie uważa się go również za twórcę nowoczesnej psychoterapii, wiele jego obserwacji zyskało potwierdzenie we współczesnych badaniach psychologicznych.
Założenia psychoterapii Gestalt
Z przedstawionych pokrótce, powyżej założeń teoretycznych konceptów teoretycznych
tzw. ' teorii postaci ' sformułowanych w latach 1912 - 1925 przez filozofów, głównie
przez
M. Wertheimera, W. Kohlera i K. Koffkę psycholodzy wywiedli pewna doktrynę terapeutyczna. Zapoczątkowali to Fritz Pers i jego żona Laura Perls. Byli oni pod
wpływem modnych wówczas konceptów filozofii egzystencjonalistycznej, z których wynikało iż każdy człowiek powinien podejmować odpowiedzialność za siebie i przede wszystkim uwzględniać ' aktualność ', teraźniejszość. Oznacza to oczywiście także, iż osoba powinna być sprawna w wymianie ' transakcji ' z otoczeniem. Psychoterapia
Gestalt jest rozwijana do tej pory przez zwolenników tego podejścia terapeutycznego w wielu krajach świata.
Pewne techniki terapeutyczne mogą koncentrować się głównie na próbach analizy i wydarzeń jakie zachodziły w przeszłości ( jak np. psychoanaliza Freuda ), bądź są ukierunkowane bardziej na przyszłość ( tak jak czynią to różne szkoły
psychoterapeutyczne oparte na procesach uczenia się )
Psychoterapia Gestalt, koncentruje się głównie na teraźniejszości ! Jest to uzasadniane stwierdzeniem iż tylko w teraźniejszości mamy kontakt z rzeczywistością. Nawołuje aby pacjent uświadomił sobie doznania, potrzeby i uczucia aktualne, niejako " tu i teraz".
Owe znane powszechnie zalecenie iż trzeba umieć być "tu i teraz " jest znanych hasłem wywodzącym się właśnie z psychoterapii Gestalt. Techniki tej metody maja na celu usprawnić owe uświadamianie sobie owego " tu i teraz ", co ma prowadzić do " zwiększenia świadomości ", zwłaszcza samoświadomości ( self - awareness ) tego
" kim się naprawdę jest ".
Ma prowadzić to tego przede wszystkim zwiększenie percepcji zmysłowych doznań ze strony własnego ciała.
Fritz Perls zauważa, podobnie jak Freud, że potrzeba oddychania, zaspokojenia
pragnienia i głodu, dysponowania schronieniem i potrzeby seksualne są podstawowymi siłami motywującymi do działań. Perls rozważa te potrzeby całościowo nie koncentrując się wyłącznie na potrzebach seksualnych. Umiejętność doznawania, uświadamiania
sobie i akceptowania i doznawania owych przejawów zmysłowości i potrzeb własnego ciała jest zdaniem Perlsa źródłem zdrowia.
Innym specyficznym pojęciem psychoterapii Gestalt jest umiejętność ' brania odpowiedzialności za siebie '. Perls twierdzi, że nie należy brać na siebie, lub
przynajmniej należy znacznie umniejszyć rygory odgrywania rozmaitych ról społecznych. Twierdzi on, że odgrywanie tych ról zakłada postawę mentalną typu " jak gdyby ", np.
" jak gdyby się było ... szefem, przywódcą , mężem itp ...", co uniemożliwia odczuwać, myśleć i działać zgodnie z tym kim się jest rzeczywiści, utrudnia " aby być sobą ".
W ujęciu tej szkoły " bycie sobą " jest pożądanym stanem idealnym. Co więcej wzięcie odpowiedzialności na siebie to zasadniczy warunek tzw. " wzrastania " ( rozwoju ).
Częste nawoływania publicystów i różnych doradców:
" bądź sobą ", jest właśnie zapożyczeniem z oryginalnych konceptów szkoły Gestalt.
Konsekwencją takiego założenia jest przekonanie, że nie należy swoje słabości należy
co prawda dostrzegać, ale nie ' rozwodzić się ' nad nimi. Jest zalecane aby akceptować własne siły i słabości, złożoność i sprzeczności tkwiące w swoim myśleniu, zarówno
to co dobre i to co złe we własnej naturze, miłość i wrogość. Zdaniem Persa nie można inaczej doświadczać prawdziwie własnego życia, gdyż nie tylko organizm człowieka ale
i jego przeżywania, dokonania, ścieżka życiorysowa są złożona formą Gestalt.
Tak zakreślone założenia i kierunki terapii są realizowane przez adeptów szkoły psychoterapii Gestalt poprzez specyficzne techniki.
Maja one na celu zwiększanie wrażliwości zmysłowej i doznań ze strony ciała,
uwalnianie ekspresji emocji, odrzucanie " grania" ról społecznych. Techniki te pomagają więc aby wyzwolić gniew, złość, radość i inne emocje.
Zaproponowano różne techniki pewnej formy psychoterapii grupowej Gestalt, polegające na pobudzaniu zrelacjonowania aktualnego stanu emocji, techniki katartyczne,
frustrujące pacjenta. Techniki ten mają uzewnętrznić i uświadomić iż pacjent oczekuje
w istocie od innych wzięcia odpowiedzialności za jego samopoczucie, że manipuluje
innymi i sytuacją aby uniknąć przykrości i osiągać swoje cele poprzez wysiłek innych
osób. Znane, także często lansowane porzekadło " to nie mój problem, to Twój problem " pochodzi właśnie z omawianego tu podejścia terapeutycznego Gestalt.
W trakcie seansów terapeutycznych zwraca się uwagę aby pacjent stale stosował wypowiedzi " w pierwszej osobie liczby pojedynczej ", tak aby narzucać uświadamianie podmiotowości, uprzytamniać że to pacjent jest sprawcą zdarzeń, a nie biernym
odbiorcą bodźców. Temu samemu celowi służy zalecenie aby w trakcie seansu raczej
nie stawiać pytań lecz lepiej ' stwierdzać coś '; aby unikać stwierdzeń zaczynających się
od " nie mogę" i zamieniać je na " nie chcę" . W trakcie seansu należy zwracać się
zawsze do pewnej obecnej osoby. Zalecane jest także aby mówić do terapeuty
per Ty oraz aby na sugestie terapeuty odpowiadać zdecydowanie "tak" lub "nie". Terapeuta także często mówi do pacjenta per Ty.
O ile symbolem okoliczności realizowania technik psychoanalitycznych jest " kozetka ",
to symbolem szkoły Gestalt jest tzw. " gorące krzesło ", stojące na przeciwko grupy psychoterapeutycznej bądź terapeuty skąd ustosunkowuje się do ' przesłań korekcyjnych ' .
Główne cele terapii Gestalt
* Integracja własnej osoby
Uświadomienie pacjentowi, iż ' utrzymuje on ' różne fragmenty swojej osoby ( doznania cielesne, emocje, uczenie się , działanie ) w odizolowaniu, oderwaniu .. co upośledza dobre samopoczucie i prowadzi do nieefektywnego funkcjonowania. Najczęściej od
reszty procesów życiowych odłączone są doznania cielesne, co wynika z przyjęcia rygorystycznych zaleceń obyczajowych.
* Samoświadomość
Wykazanie pacjentowi w jaki sposób ogranicz on swoją samo - świadomość, co utrudnia mu radzenie sobie z trudnościami i rozwój. Nauczenie pacjenta całej hierarchii samo - świadomości. Każdy akt zwiększenia uświadomienia sobie pewnego nie poznanego do
tej pory, lecz ważnego istotnego zjawiska w obrębie własnej osoby lub w otoczenia
składa się wg Persa z 9 -u etapów : 1. Percepcja, odczucie, spostrzeżenie ;
2. Zwrócenie uwagi i uświadomienie sobie istnienia fenomenu ; 3. Mobilizacja mentalna;
4. Podjęcie ewentualnych działań ; 5. Pełne zaangażowanie się ; 6. Kontakt; 7. Zintegrowanie fenomenu z dotychczasowymi procesami psychicznymi ; 8. Zezwolenie na kontynuacje procesu ; 9. Pozostawanie w stanie równowagi z nowym fenomenem. Aby scharakteryzowanie owych 9 - u etapów było intuicyjnie zrozumiałe, można je
prześledzić na przykładzie procesu dostrzeżenia i poznawanie nowej osoby.
* Nabycie umiejętności spontanicznych i kreatywnych kontaktów z innymi
Zwiększanie świadomości, odbywające się stopniowo, małymi krokami, poczynając
zawsze od możliwości tkwiących w " tu i teraz " umożliwia sprawniejsze nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi. Nawiązywanie i wykorzystywanie kontaktów jest łatwiejsze
na wskutek usprawnienia ' zdolności radzenia sobie z trudnościami' i stosowanie
typowego dla teorii i terapii Gestalt 'całościowego ' ujmowania problemu i jego rozwiązywania.
* Osiągnięcie dojrzałości
Terapeuta ma na celu uświadomienie pacjentowi w jaki, często ' niezdrowy ', sposób manipuluje on osobami z własnego otoczenia aby uzyskiwać stałą pomoc i unikać
' brania odpowiedzialności przez siebie samego '.
* Nabycie umiejętności wyznaczania granic odpowiedzialności
Wyjaśnienie i wyuczenie postawy i zdolności aby umieć powiedzieć " Ja to ja , a Ty to Ty " w miejsce niepotrzebnego poczuwania się do obowiązków i zobowiązań. Nauczenie się ' dokonywania wyborów w miejsce postaw: ' powinienem '; ' muszę '.
* Zakańczanie spraw 'niedomkniętych' ( unfinished business )
Jednym z spostrzeżenia psychologii Gestalt jest to iż ' niedokończone sprawy ' ,
zwłaszcza niewyjaśnione relacje międzyludzkie i związane z nimi wydarzenia , tkwią w pamięci znacznie bardziej wyraziście aniżeli ' sprawy domknięte '. Często takie
' niedokończone sprawy ' ( ich mentalna ' obsługa ' ) pochłaniają wiele czasu i energii. Zaleceniem psychoterapii Gestalt jest ' domykanie takich spraw poprzez podejmowanie odpowiednich decyzji.
Pojęcia specyficzne dla teorii i psychologii Gestalt.
Introjekcja
Bezkrytyczne akceptowanie postaw i przekonań innych osób
Retrofleksja
Sytuacja kiedy wobec niemożności ( nieumiejętności ) wywarcia działań na innych,
ktoś kieruje je względem samego siebie.
Domknięcie ( closure )
Pojęcie 'domknięcia' ( domykania ) na prostych percepcyjnych przykładach może np. dotyczyć czynności kończenia rysowania koła, w dysputach toczonych przez teoretyków teorii postaci chodzi na ogół o bardziej złożone procesy, gdzie ' domknięcie '
( skompletowanie ) dotyczy wysiłku aby pojąć, postrzegać i wykorzystywać najlepszą wersję, formę pewnego Gestalt, pewnej wyróżnionej postaci. ( the subject's urge to
make his experience as complete, coherent and meaningful as possible )
Inne, dalsze pojęcia, które przedkładamy pod rozwagę osób zainteresowanych filozofią, teorią, psychologia i psychoterapia Gestalt
* Tło, postać, umiejętność ' wyróżnienia postaci z tła'
* Elementy fenomenologii, ' filozofia oczywistości '
* Mądrość organizmu
* Samoregulacje organizmu człowieka
* Teoria dokonywania zmian
* Wydobywanie z łuski
* Kontakt i zaburzenia kontaktu
* Dialog wg wskazań Buberiana ( Buberian dialogue .. ' I- Thou ' .. Ja i Twoja jaźn )
|
|
